Jakob Jónsson - Minning

Jakob Jónsson ólst ekki bara upp í óvenju stórum systkinahópi. Í Hörgsdal á Síðu var tvíbýli og bóndinn á öðrum hlutanum var Bjarni, föðurbróðir Jakobs, og húsfreyjan þar var Sigríður, systir Önnu, móður hans. Börnin þar voru ellefu og þetta unga frændfólk var eins og ein fjölskylda, enda bjuggu þau öll lengi vel í sama bænum. Árið 1927 fluttu Jón og Anna með börn sín að Keldunúpi í sömu sveit og loks 1942 að Mosum sem var gamalt býli út úr Geirlandi.

Því er svo háttað að í hvert sinn sem kvaddir eru menn á háum aldri má segja að kafla ljúki í atvinnusögu þjóðarinnar. Þeim Íslendingum fækkar nú ört sem áður fyrr fóru fótgangandi í verið úr fjarlægum sveitum landsins. Í kreppunni á fjórða áratugnum var ekki um annað að ræða fyrir unga, jarðnæðislausa sveitamenn en að reyna að komast í kaupamennsku eða á vertíð. Nokkrum sinnum gekk Jakob Jónsson langleiðina austan af Síðu um hávetur til þess að vinna í sjávarplássunum á Suðurnesjum og þá oft í Keflavík þar sem hann bjó síðar lengst afævinni. Þar var Jakob um tvítugt að vinna við uppskipun þegar hann varð fyrir slysi og höfuðkúpubrotnaði. Skipið var látið flytja hinn slasaða á sjúkrahús til Reykjavíkur en skeytið sem barst heim að Keldunúpi varstuttort og nokkuð kaldranalegt: „Jakob slasaðist.“ Meira fékk fólkið hans ekki að vita að sinni en Jakob hjarnaði við.

Löngum hefur það verið svo þegar fólk flutti úr sveitunum suður í þéttbýlið að þeir sem voru komnir á undan greiddu götu frænda og vina. Unglingarnir frá Hörgsdal og síðar Keldunúpi áttu sannarlega hauk í horni hér syðra. Regína Filippusdóttir, grasakona og ljósmóðir frá Kálfafellskoti, mágkona Jóns, föður Jakobs, gift eldri bróður Jóns sem einnig hét Jón, hvatti eldri systkinin til að leita fyrir sér syðra í stað þess að ílendast eystra í vetrarmennsku og puði fyrir aðra. Regína og Jón höfðu komið til Reykjavíkur austan úr Brúnavík við Borgarfjörð eystri um 1920. Eldri bræður Jakobs fluttu beint til Regínu og Jóns þegar þeir hleyptu heimdraganum og þar bjó Jakob þegar Bretar hernámu ísland 1940. Þá var Regína orðin ekkja fyrir nokkrum árum en umhyggjan fyrir Skaftfellingunum hennar hafði ekki minnkað. Hún lagði kapp á að þeir öfluðu sér menntunar hvað sem allri kreppu liði og vildi að Jakob lærði trésmíði eða einhverja aðra iðn þótt ekki yrði af því. Hann tók hins vegar meirapróf sem nýttist honum á vinnuvélum og síðar við leigubílaakstur í Keflavík.

Nú til dags er ekki óþekkt að foreldrar létti undir með börnum sínum þegar þau yfirgefa „hreiðrið“ en sveitabörnin á fyrri hluta aldarinnar höfðu þetta oft þveröfugt. Jakob var sá sem lengst stóð í ístaðinu með foreldrum sínum og þar með yngri systkinum. Þótt hann færi suður á vertíðir var hann fyrir austan um sláttinn og við haustverk og vorverk og hélt þeim hætti fram á 6. tug aldarinnar. Þótt hann væri lágvaxinn og ekki þrekinn var hann snar og laginn og þótti afkastamaður í vinnu. Til þess var tekið að hann var góður sláttumaður. Hann tók inn á milli hvaða vinnu í héraðinu sem bauðst, var t.d. á jarðýtu og mega þeir minnast hans sem svífa í mjúkum bílsætum inn í Holtsdal alltæpa götu sem hann ruddi í fjallshlíðina og snarbratt er niður í Skaftá.

Jakob lagði hart að sér þegar foreldrum hans var sagt upp jörðinni á Keldunúpi. Mörgum þótti fullreynt um jarðnæði á Síðu og festi Jakob þá kaup ájörð í Ölfusi fyrir foreldra sína. Þegar hann varð var við tregðu hjá föður sínum við að yfirgefa Síðuna gekk hann fram í því að byggja upp eyðibýlið á Mosum með samkomulagi við Sigfús bónda á Geirlandi sem átti jörðina. Þetta var í miðju stríðinu og ekkert byggingarefni hægt að fá nema með yfirlegu og þá ekki endilega á lágu verði. En Jakobi tókst að útvega efnið og bærinn var byggður ásamt útihúsum. Og fleiri lögðu hönd á plóginn, ekki síst Þorbergur í Prestbakkakoti, mágur Jakobs.

Þegar foreldrar Jakobs hættu búskap fékk íbúðarhús þeirra að standa þótt jarðarparturinn rynni aftur undir Geirland. Systkinin frá Mosum, auk þriggja systkinabarna þeirra sem ólust upp hjá Jóni og Önnu á Mosunum, komu upp „Mosafélaginu“ og gerðu Mosahúsið að sumarbústað. Þar eiga þau girtan griðastað og sinna skógrækt og afþreyingu. Jakob kunni vel að meta að koma austur á efri árum og eiga hvíldarstundir á Síðunni en eins og áður tók hann hressilega til hendinni ef á þurfti að halda. Og enn nýtur frændgarðurinn handaverka Jakobs. Það er táknrænt að þegar þurfti í upphafi þessa áratugar að endurnýja vatnsþró við uppsprettuna var Jakob með í að grafa niður að leiðslunni. Fimmtíu ár voru síðan hann kom henni fyrir og nú sá hann verksummerkin og vísaði til hvar grafa skyldi. Leiðslan var skrúfuð í sundur og tengt að nýju, allt óskemmt. Nærstödd ungmenni voru beðin að setja á sig afstöðuna til þess að geta leiðbeint í viðhaldinu eftir næstu hálfa öld!

Jakob var lengi leigubílstjóri á Aðalstöðinni í Keflavík. Þegar sjónin dapraðist keypti hann hjólbarðaverkstæðið við Aðalstöðina og rak það meðan heilsa leyfði. Á sjöunda áratugnum festi Jakob ráð sitt og hóf sambúð með Kristínu Gestsdóttur. Hann var þá á miðjum aldri en gekk yngri sonum Kristínar í föðurstað. Sonarbörn Kristínar leit hann á sem afabörn sín og fór vel á því að hann, sem ólst upp í barnahópnum eystra, færi ekki á mis við nærveru æskunnar þegar degi hallaði.

Jakob Jónsson var fríður maður og nettur, fremur lágvaxinn og alltaf grannholda á fullorðinsárum. Hann var kvikur og starfssamur eins og fram hefur komið og hafði ríka ábyrgðartilfinningu fyrir velferð fjölskyldu sinnar fyrr og síðar. Gamansemi hans var hófstillt eins og allt hans fas en hann hafði ánægju af að gleðjast í hópi vina. Jakob var jafnlyndur og á þeim nærri 50 árum sem ég þekkti hann vissi ég aldrei til þess að hann reiddist. Þegar hann kom á æskuheimili mitt dvaldi hann sjaldnast lengi í einu en alltaf lifnaði yfir heimamönnum þegar 0-25 renndi í hlaðið. Jakob var fróðleiksfús og minnugur var hann til hinsta dags og bókavinur. Þótt hann gæti lítið lesið vegna sjóndepru allmörg síðustu árin sá hann við því með hjálp hljóðbóka frá Blindrabókasafninu og þökk sé því hvað hann hélt vel í við alsjáandi lestrarhesta.

Í veikindum sínum síðustu misserin átti Jakob traustan bakhjarl í Kristínu konu sinni sem annaðist hann heima, að kalla til æviloka. Ég sendi henni, sonum hennar og fjölskyldum, svo og eftirlifandi systkinum Jakobs, innilegar samúðarkveðjur.

/Bjarni Ólafsson

 Birt í Morgunblaðinu 25. nóvember 1999