Hermann G. Jónsson - Minning

Það er gott að eiga sér sína sveit. Sjálfum finnst mér ég vart kominn út úr bænum fyrr en undir Eyjafjöllum og eiginlega ekki upp í sveit fyrr en komið er yfir Mýrdalssand. Síðan er mín sveit; mér finnst varla nein önnur sveit til. En auðvitað er hún fyrst og fremst sveitin hans pabba. Þar áttum við okkar bestu stundir síðustu árin, þar er rétt að kveðja hann og þar verður gott að minnast hans.

Hermann G. Jónsson var af þeirri kynslóð íslenskra sveitamanna sem því miður er óðum að týna tölunni. Hann fæddist inn í aldagamalt sveitasamfélag, samfélag sem nú er okkur að eilífu horfið, en bar það að vissu leyti með sér hvert sem hann fór. Þetta er samfélag sem er svo fjarlægt okkur, en tilvist þess samt svo stutt frá okkur í tíma. Einhverju sinni þegar við sátum á Mosunum og horfðum út eftir Síðunni sagði hann upp úr eins manns hljóði: "Já, ég hefði kannski bara átt að verða bóndi," og hló við. En hann varð ekki bóndi. Auðvitað ekki. Og ekkert af fjórtán systkinum hans urðu bændur heldur, þótt mörg væru búmenn að upplagi. Með þeim varð lífsferill sveitanna endanlega rofinn. Barn, hjú, bóndi. Þau urðu í staðinn launafólk á mölinni; verkafólk, sjómenn, iðnaðarmenn ­ og lögfræðingur.

Síðan er falleg sveit, hefur á sér yfirbragð mildi og hlýju. En hún er einnig mörkuð af ógnum náttúrunnar; jöklum, jökulám, söndum, stórbrotnum eldstöðvum og hrauni. Svipað var því farið með mannlífið. Jón og Anna voru fátækt fólk með marga munna að fylla. Lífsbaráttan var hörð. Frá sjónarhóli okkar allsnægtasamfélags má segja að fólk hafi komist af með alls ekkert. Aldrei vildi hann ræða þessa beinu reynslu af fátækt sveitanna, en andúðin á fátækt og samúðin með þeim sem halloka fara í lífinu var rík og öllum ljós. Sterk réttlætiskennd að þessu leytinu mótaði stjórnmálaskoðanir hans sem ungs manns og alla tíð síðan. Þær voru í raun ekki annað en samstaða við uppruna hans og rökrétt afleiðing af reynslu hans af lífinu. Því er ekki að leyna að þessar skoðanir, þó lítið væri um beina þátttöku í stjórnmálum, urðu honum síðar þröskuldur þegar kom að veitingu embætta hjá ríkinu. Sú dæmalausa skammarsaga, sem embættisveitingar í dóms- og umboðskerfi ríkisins sannarlega er, verður eflaust rituð síðar, en það er sárt til þess að vita að enn í dag eru flokksskírteini mikilvægari við slíkar embættisveitingar en menntun og trúmennska við sitt starf. Þessi mál var hann tregur til að ræða og aldrei hafði hann uppi stór orð um nokkurn mann vegna þessa. En maður fann að undan sveið.

Það er gömul saga og ný að fátækt fólk á erfitt með að ganga menntaveginn, og skiptir þá litlu áhugi og geta. Svo var því einnig farið með systkinin frá Keldunúpi. Einn sinna systkina átti Hermann þess kost að ganga menntaveginn. Hann var bókhneigður og augljóslega mikill námsmaður, en ef ekki hefði verið fyrir tilstilli Ragnars elsta bróður síns og Guðrúnar Andrésdóttur, konu hans, er alls óvíst hvort af skólagöngu hefði getað orðið. Hann stundaði nám við Flensborgarskóla í Hafnarfirði með fádæma góðum árangri og lauk þar gagnfræðaprófi 1940 og stúdentsprófi frá Menntaskólanum á Akureyri aðeins tveimur árum síðar. Lögfræðiprófi lauk hann síðan 1950.

Menntunin var honum mikils virði, ekki bara starfsins vegna, heldur vegna þess að menntun væri í sjálfu sér góð. Hann var í eðli sínu fróðleiksfús grúskari, hafði áhuga á þjóðlegum fróðleik, ættfræði og bókmenntum. Bækur voru honum mikils virði og mikið á sig lagt til að eignast gott bókasafn. Laxness var auðvitað toppurinn, en hann las allar gerðir af bókmenntum sér til afþreyingar og fræðslu. Helst vildi hann gefa bækur til gjafa, jafnvel heilu ritsöfnin. Þannig birtist hann eitt sinn á afmælisdaginn minn með ritsafn Þórbergs Þórðarsonar undir hendinni, enda afar hæpið að ala upp börn á íslensku heimili án þess að hafa slíkt góss við höndina!

Áhuginn á þjóðfélagsmálum var mikill alla tíð og vel fylgst með fréttum. Síðustu mánuðina höfðum við mest samband í gegnum síma vegna dvalar minnar erlendis, en alltaf flutti hann mér skýrslu um nýjustu tíðindi úr pólitíkinni. Þegar ég fór sjálfur að skipta mér af pólitík, mest með því að skrifa í blöð, hafði hann svo sem ekki mörg orð um það ef hann var mér ósammála. Þó veit ég að honum þótti nóg um þegar sonurinn fór að skrifa um landbúnaðarmál. Sveitamaðurinn bjó í honum eins og öðrum af hans kynslóð.

Hver vegur að heiman er vegurinn heim. Af Síðunni flutti hann til Hafnarfjarðar, síðan Akureyrar, Reykjavíkur, Ísafjarðar, aftur Akureyrar, aftur Hafnarfjarðar, til Akraness og síðast Reykjavíkur. Í Prestbakkakirkju hef ég komið oftar en tölu verður á komið, oftast að frumkvæði föður míns. Síðast kom fjölskyldan þar saman í sumar, við fermingu Önnu Magdalenu dótturdóttur hans. Í dag er síðasta heimferðin og síðustu samvistirnar í kirkjunni. "Hugsaðu um mig þegar þú ert í miklu sólskini. Bráðum skín sól upprisudagsins yfir hinar björtu leiðir þar sem hún bíður skálds síns. Og fegurðin mun ríkja ein."

/Birgir Hermannsson

Þessi og fleiri minningargreinar voru birtar í Morgunblaðinu 20. september og 26. september 1997